La grammaire italienne de Lodewijk Meijer (1672)
: Anatomie d’une grammaire didactique “raisonnée”
SaraSzoc et PierreSwiggers
Université de Leuven
Résumé
En 1672 parut à Amsterdam, chez Abraham Wolfgang (1634–1694),
une grammaire de l’italien rédigée en néerlandais. L’auteur de cette grammaire,
publiée anonymement, peut être identifié comme Lodewijk Meijer (1629–1681).
L’ouvrage, intitulé Italiaansche Spraakkonst, se caractérise
par une organisation méthodique très explicite, qui se reflète dans la
structuration rigide et systématique de la matière, dans l’emploi conséquent
d’une terminologie bilingue (latin–néerlandais), dans la description, fort
parallèle, des classes de mots, et dans l’application rigoureuse du principe de
conformité structurelle (analogia en latin;
gelijkvormigheidt en néerlandais). Construite sur une
théorie de grammaire générale, l’Italiaansche Spraakkonst est
une grammaire particulière de l’italien qui, tout en étant basée sur des sources
livresques, fournit une description très complète et didactiquement adéquate. Le
noyau de la grammaire est constitué par la description des classes de mots:
celles-ci sont définies et décrites selon leur nature, leur sous-classification
(formelle et sémantique) et leurs possibilités de combinaison. La théorie des
parties du discours dans l’Italiaansche Spraakkonst est
organisée autour du nom et du verbe, les deux classes de mots par rapport
auxquelles les autres classes sont définies. La présente étude s’ouvre par une
mise en contexte historiographique de la grammaire italienne de L. Meijer.
Ensuite, la démarche méthodologique et la terminologie déployées dans l’ouvrage
sont au centre de l’analyse. L’examen de l’organisation de la matière
grammaticale procède de l’articulation globale des classes de mots à l’étude de
deux classes, à savoir l’article et l’adnomen (néerlandais:
bynaam), ce dernier terme désignant chez Meijer l’ensemble
des éléments adjectivaux. Le fait d’avoir érigé les adnomina en
une classe de mots autonome constitue un des apports les plus remarquables de ce
grammairien, philosophe et ami de Spinoza (1632–1677), qui s’inscrit dans le
courant du rationalisme post-cartésien.
Cette contribution se situe dans le prolongement de trois travaux consacrés à
l’analyse grammaticographique et terminologique et à la description terminographique
d’un corpus de grammaires italiennes pour néerlandophones (Swiggers & Szoc 2014, 2017; Szoc &
Swiggers 2018). Le corpus que nous avons constitué comprend la totalité
des grammaires italiennes publiées dans les anciens Pays-Bas (néerl. Lage
Landen; it. Paesi Bassi) entre 1550–1710. Il s’agit,
dans l’ordre chronologique, des ouvrages suivants:
Références bibliographiques
Abercrombie, David
1949 “What is a Letter ?”. Lingua 2.54–63.
Akkerman, Fokke, Hubertus G. Hubbeling & A. G. Westerbink
1977Spinoza: Briefwisseling. Amsterdam: Boom.
[Arnauld, Antoine & Claude Lancelot
] 1660Grammaire generale et raisonnée. Paris: Pierre Le Petit.
Benot, Eduardo
. s.d. [ca.1890–1900] Arquitectura de las lenguas. 3 vols. Madrid: Pedro Núñez. (Réédition, Buenos Aires: Araujo-Rivadavia 1943.)
Bingen, Nicole
1987Le Maître italien (1510–1660). Bibliographie des ouvrages d’enseignement
de la langue italienne destinés au public de langue française, suivie d’un
Répertoire des ouvrages bilingues imprimés dans les pays de langue
française. Bruxelles: E. Van Balberghe.
Bordoli, Roberto
1993 “Filosofia e teologia in Meijer e in Spinoza”. Il Pensiero 33.149–176.
Bordoli, Roberto
1994Lodewijk Meyer (1629–1681): la vita, le opere e i suoi rapporti con
Spinoza. [Thèse de doctorat, Università degli Studi di Milano]
Bordoli, Roberto
1997Ragione e Scrittura tra Descartes e Spinoza. Saggio sulla “Philosophia
S. Scripturae interpres” di Lodewijk Meyer e sulla sua recezione. Milano: Franco Angeli.
Bordoli, Roberto
2001Etica, arte, scienza tra Descartes e Spinoza: Lodewijk Meijer
(1629–1681) e l’Associazione Nil volentibus arduum. Milano: Angeli.
Bossers, Anton
1986Nil volentibus arduum: Lodewijk Meijer en Adriaan Koerbagh. Hilversum: Verloren.
Caravolas, Jean-Antoine
1994La didactique des langues. Précis d’histoire I: 1450–1700. Montréal: Presses de l’Université; Tübingen: Gunter Narr.
Colombat, Bernard
1999La grammaire latine en France à la Renaissance et à l’Âge Classique:
théories et pédagogie. Grenoble: ELLUG.
Coseriu, Eugenio
1992Competencia lingüística. Elementos de la teoría del hablar. Elaborado y editado por Heinrich Weber. (= Biblioteca románica hispánica; Estudios y ensayos
377.) Madrid: Gredos.
De Boer, Minne Gerben
1996 “Pieter staat, de vrouwen spinnen: Naar aanleiding van de
heruitgave van Lodewijk Meijers Italiaansche
Spraakkonst”. Incontri 11.65–82.
De Boer, Minne Gerben
2001 “Come le Provincie Unite impararono l’italiano: Presentazione
delle grammatiche secentesche di Mulerius, Roemer e Meijer”. Gebrauchsgrammatik und gelehrte Grammatik: Französische Sprachlehre und
Grammatikographie zwischen Maas und Rhein vom 16. bis zum 19.
Jahrhundert (= Romanistisches Kolloquium, XV), éd. par Wolfgang Dahmenet al., 305–340. Tübingen: Gunter Narr. [Traduction française dans De Boer 2012.13–49.]
De Boer, Minne Gerben
2003 “Zonder schikkinge strooit men maar woorden in de windt: Over de
taaltheorie van Lodewijk Meijer zoals die blijkt uit zijn
Italiaansche Spraakkonst”. Bon jours neef, ghoeden dagh cozy! Opstellen aangeboden aan Geert
Dibbets bij zijn afscheid als bijzonder hoogleraar Geschiedenis van de
Nederlandse Grammatica in West-Europese context aan de Katholieke
Universiteit Nijmegen op 19 december 2003, éd. par Els Ruijsendaal, Gijsbert Rutten & Frank Vonk, 231–254. Münster: Nodus. [Traduction française dans De Boer 2012.51–77.]
De Boer, Minne Gerben
2005 “Tussenwerpsels in Lodewijk Meijers Italiaansche
Spraakkonst: Een oefening in taalkundige
historiografie”. Voortgang : Jaarboek voor de Neerlandistiek 23.129–144. [Traduction française dans De Boer 2012.87–104.]
De Boer, Minne Gerben
2007 “La grammaire italienne de Louis Meyer et la grammaire des
Messieurs de Port-Royal”. Actes du XXIVe Congrès International de Linguistique et de
Philologie romanes (Aberystwyth 2004), éd. par David Trotter, vol. III, 133–139. Tübingen: Max Niemeyer. [Traduction française dans De Boer 2012.79–86.]
De Boer, Minne Gerben
2012Écrire la grammaire italienne aux Pays-Bas. Amsterdam & Münster: Stichting Neerlandistiek VU Amsterdam &
Nodus.
De Clercq, Jan
1997 “Gabriel Meurier, een XVIe-eeuwse pedagoog en grammaticus in
Antwerpen”. Meesterwerk. Bijdragen van het Peeter Heynsgenootschap 10.29–46.
De Jager, Arie
1875 “Meijers Woordenschat”. Taal- en Letteroefeningen 1875.39–76.
Dibbets, Geert R. W.
éd.1981A. L. Kók, Ont-werp der Neder-duitsche letter-konst. Assen: van Gorcum.
Dongelmans, Berry P. M.
1982Nil volentibus arduum. Documenten en bronnen: Een uitgave van B.
Huydecopers aantekeningen uit de originele notulen van het genootschap,
voorzien van een inleiding, commentaar en lijsten van
N.V.A.-drukken. Utrecht: HES.
Duez, Nathanael
1641Le Guidon de la langue italienne avec trois dialogues familiers,
Italiens & François. La comedie de la Moresse. Les Complimens Italiens.
Et une Guirlande de Proverbes. Leyde: Bonaventure & Abraham Elzevier. (Rééditions à Leyde et à Amsterdam: 1650, 1659, 1666, 1670.)
Gessler, Jean
éd.1931Le Livre des mestiers de Bruges et ses dérivés / Het Brugsche Livre des
mestiers en zijn navolgingen. Bruges: Consortium des maîtres imprimeurs brugeois.
[Hofman, Johan
] 1650Nederlandtsche Woorden-Schat, Dat is, Verduytschinge van Uytheemsche
woorden, die somtijdts onder het Nederlandtsch gevonden worden. Wt
verscheyde Schrijvers vergadert. Haarlem: Thomas Fonteyn.
Joly, André
1980 “Le problème de l’article et sa solution dans les grammaires de
l’époque classique”. Langue française 48.16–27.
Jones, William Jervis
2000German Lexicography in the European Context: A descriptive bibliography
of printed dictionaries and word lists containing German language
(1600–1700). Berlin: de Gruyter.
Klever, Wim
1997Mannen rond Spinoza, 1650–1700. Presentatie van een emanciperende
generatie. Hilversum: Verloren.
Klijnsmit, Anthony
2000 “Vossius, Spinoza, Schultens: The application of
analogia to Hebrew grammar”. Helmantica: Revista de filología clásica y hebrea 51.139–166.
Koerbagh, Adriaan
1664’t Nieuw woorden-boek der regten, ofte een vertaalinge en uytlegginge
van meest alle de Latijnse woorden, en wijse van spreeken, in alle regten en
regtsgeleerders boeken en schriften gebruykelijk: ten deele uyt de schriften
van de heeren H. en W. de Groot, en andere versamelt en by een bestelt, ende
ten deele nu eerst uyt het Latijn in ’t Nederduyts tot dienst en nut van
alle practisijns en liefhebbers overgeset. Amsterdam: Weduwe van Jan Hendriksz Boom.
Koerbagh, Adriaan
1668Een bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet geplant door
Vreederijk Waarmond, ondersoeker der waarheyd, tot nut en dienst van al die
geen die der nut en dienst uyt trekken wil. Amsterdam: [sans nom d’éditeur].
Kók, Allardus Lodewijk
1644Huldrych Zwingli: Korte en klare uytlegghing des christelyken
ghelóófs. Amsterdam: Hektor Zekers.
Kók, Allardus Lodewijk
1646aFranco Petri Burgersdijk: Institutio logica, dat is, reden-konstigh
onder-wys, beghreepen in twe boeken. Amsterdam: Nicolaas van Ravestein & Gerrit Willemsz.
Kók, Allardus Lodewijk
1646bKort be-ghrijp van ’t reden-konstigh onderwijs oft reden-konstigh ruigh
be-werp. Amsterdam: Gerrit Willemsz.
Kók, Allardus Lodewijk
1648Gerardus Vossius: Elementa rhetorica, dat is be-ghinselen der
reden-rijk-konst. In-zonderheidt van de leer der waalingen en
ghe-stalten. Amsterdam: Johannes Troost.
Kók, Allardus Lodewijk
1649Ont-werp der Neder-duitsche letter-konst. [Voir aussi Dibbets éd. 1981.]
Kók, Allardus Lodewijk
1655Marcus Fredericus Wendelinus: De christlijke
ghódt-gheleerdtheidt. Amsterdam: Johannes van Ravestein. [Édition posthume, soignée par Lodewijk Meijer]
Lancelot, Claude
1660aNouvelle Methode pour apprendre facilement et en peu de temps la langue
italienne. Paris: Pierre Le Petit.
Lancelot, Claude
1660bNouvelle Methode pour apprendre facilement et en peu de temps la langue
espagnole. Paris: Pierre Le Petit.
Leeuwenburgh, Bart
2013Het noodlot van een ketter: Adriaan Koerbagh (1633–1669). Nijmegen: Vantilt.
Lo Cascio, Vincenzo
éd.1995Italiaansche Spraakkonst. Éd. anast. de Meijer 1672. Dordrecht: Foris.
Lo Cascio, Vincenzo
1995 “Postfazione / Nawoord”. Lo Cascio éd. 1995.3–26 / 27–52.
Lo Cascio, Vincenzo
2014Il primo dizionario italiano-olandese: Het eerste woordenboek
Nederlands-Italiaans, 1672–2014. Amstelveen: Fondazione/Stichting Italned.
Lods, Armand
1900 “Thomas La Grue 1620–1680”. Société pour l’histoire du protestantisme français: Bulletin historique
et littéraire 39.329–334.
Loonen, Pieter L. M.
1993 “Nathanael Duez as an Example of a Distinguished Language Master
in the Seventeenth Century”. Five Hundred Years of Foreign Language Teaching in the Netherlands
1450–1950, éd. par Jan Noordegraaf & Frank Vonk, 57–66. Amsterdam: Stichting Neerlandistiek.
Loonen, Pieter L. M.
1995 “Nathanael Duez: Biography and a First
Bibliography”. Meesterwerk 3.2–15.
Mattarucco, Giada
2003Prime grammatiche italiane per francesi (secoli XVI–XVII). Firenze: Accademia della Crusca.
Mattarucco, Giada
2006Les premières grammaires de la langue italienne à l’usage des Français
(1549–1659). Paris: Thèse de doctorat, Paris 3-Sorbonne nouvelle.
[Meijer, Lodewijk
] 1654Nederlandtsche Woorden-Schat, Waar in meest alle de Basterdt-Woorden,
Uyt P.C. Hóófdt, H. de Ghróót, C. Huyghens, I. v. Vondel, en andere
voortreffelijke Taalkundighe: En Konst-Woorden Uyt A.L. Kók, S. Stevin, de
Kamer in Liefd’ bloeiende, en andere Duitsche Wijsghieren, Verghadert,
Naauwkeurighlijk en met Kraft vertaalt worden. Amsterdam: Thomas Fonteyn.
Meijer, Lodewijk
1656W. Amezes Mergh der ghodtgeleerdtheidt. Amsterdam: Abraham Hoopwater.
Meijer, Lodewijk
trad.1658aDe looghenaar. Blyspel. Amsterdam: Jacob Lescailje. [Traduction de Pierre Corneille, Le Menteur.]
[Meijer, Lodewijk
] 1658bNederlandsche Woordenschat, Gheschikt in twe Deelen, Van welke ’t eene
Basterdtwoorden, En ’t ander Konstwoorden beghrijpt. Amsterdam: Jan Hendrikz en Jan Rieuwertsz.
[Meijer, Lodewijk
] 1663Nederlandsche Woordenschat, Gheschikt in twee Deelen, Van welke ’t eene
Basterdtwoorden, En ’t ander Konstwoorden beghrijpt. Amsterdam: Jan Hendriksz. Boom.
[Meijer, Lodewijk
] 1666Philosophia S. Scripturae Interpres. [Sans lieu d’édition et sans nom d’éditeur.] [Traduction moderne en
anglais: Philosophy as the Interpreter of Holy Scripture par Samuel Shirley, Lee C. Rice, Francis Pastijn. Milwaukee: Marquette University Press 2005].
[Meijer, Lodewijk
] 1667aDe Philosophie d’uytleghster der H. Schrifture: Een wonderspreuckigh
tractaet. [Sans lieu d’édition et sans nom d’éditeur.]
Meijer, Lodewijk
1667bGhulde Vlies, treurspel: Met konst- en vlieghwerken. Amsterdam: Jacob Lescailje.
Meijer, Lodewijk
1668Verloofde Koninksbruidt, treurspel: Vertoondt op de Amsterdamsche
Schouwburgh. Amsterdam: Jacob Lescailje.
Meijer, Lodewijk
1669L. Meijers Woordenschat, In drie Deelen ghescheiden, Van welke het I:
Bastaardtwoorden, II: Konstwoorden, III: Verouderde woorden
beghrijpt. Amsterdam: Weduwe van Jan Hendriksz. Boom.
[Meijer, Lodewijk
] 1672Italiaansche Spraakkonst: Leerende op eene vaste grondt de Italiaansche
taale wel, en ter deege Leezen, Verstaan, Spreeken, en Schrijven: Waar in
meest alle de gebruikelijkste Italiaansche Woorden, in het Neederduitsch
vertaaldt (om voor een Woordeboek te konnen dienen) t’hunner plaatse
ingeschikt; en dry Gemeenzaame Samenspraaken, in het Italiaansch en
Neederduitsch, achteraan gevoegdt zijn. Amsterdam: Abraham Wolfgang. (Réimpression, avec une postface par Vincenzo Lo Cascio: Dordrecht: Foris 1995.)
Meijer, Lodewijk
ca. 1672Antoine de Courtin: Nieuwe verhandeling van de welgemanierdheidt, welke
in Vrankryk onder fraaye lieden gebruikelyk is. Amsterdam: Joan Blaeu.
Meijer, Lodewijk
ca. 1673Verzameling van minnedichten, lof-, eer-, lijk- en grafdichten,
deels gedrukt, deels eigenhandig geschreven, 1651–1671. [Manuscrit conservé à Leyde: UB Leiden, Handschrift ltk n° 1043.]
Molhuysen, Philip Christiaan & Petrus Johannes Blok
1921Nieuw Nederlandsch biographisch woordenboek, vol. V. Leiden: Sijthoff.
Noordegraaf, Jan
1996 “Bij de herdruk van de Italiaansche Spraakkonst
(1672)”. Dokumentaal 25.2–3.
Offenberg, Adri K.
1975Brief van Spinoza aan Lodewijk Meijer, 26 juli 1663. Amsterdam: Universiteitsbibliotheek.
Pablo Núñez, Luis
2010El arte de las palabras: Diccionarios e imprenta en el Siglo de
Oro. 3 vols. Mérida: Editora Regional de Extremadura.
Pasquinucci, Irene
2009La lingua dei dialoghi dell’Italiaansche Spraakkonst di Lodewijk Meijer
(1672). Milan: Mémoire de maîtrise, Università del Sacro Cuore di
Milano.
Prims, Floris
1939 “De naam onzer taal in de jaren 1480–1540, inzonderheid in
Antwerpen”. Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie van Taal-
en Letterkunde 1939.275–282.
Riemens, Kornelis-J.
1919Esquisse historique de l’enseignement du français en Hollande du
XVIe au XIXe siècle. Leyde: A.W. Sijthoff.
Ruijsendaal, Els
1989Terminografische index op de oudste Nederlandse grammaticale
werken. Amsterdam: Stichting Neerlandistiek VU.
Salverda de Grave, Jean Jacques
1906De Franse woorden in het Nederlands. Amsterdam: Koninklijke Akademie van Wetenschappen.
Sanders, Ewoud
1993Woorden van de duivel: Een bloemlezing uit het enige verboden
Nederlandse woordenboek van Adriaan Koerbagh. Amsterdam: De Bijenkorf.
Sassen, Ferdinand
1959Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland tot het einde der
negentiende eeuw. Amsterdam & Brussel: Elsevier.
Spies, Marijke
2005 “Lodewijk Meijer en de hartstochten”. Leven na Descartes: Zeven opstellen over ideeëngeschiedenis in Nederland
in de tweede helft van de zeventiende eeuw éd. par Paul Hoftijzer, Theo Verbeek, 39–53. Hilversum: Verloren.
Steenbakkers, Piet
2000 “The Passions according to Lodewijk Meyer: Between Descartes and
Spinoza”. Desire and Affect: Spinoza as Psychologist. Papers presented at the
Third Jerusalem Conference (= Ethica III), éd. par Y. Yovel, 193–210. New York: Fordham University Press.
Steenbakkers, Piet
2003 “Meyer, Lodewijk (1629–81)”. The Dictionary of Seventeenth- and Eighteenth-Century Dutch
Philosophers, éd. par Wiep van Bungeet al., vol. II, 694–699. Bristol: Thoemmes.
Swiggers, Pierre
1982 “Introduction”. Abbé Gabriel Girard: Les Vrais principes de la langue françoise. Édition de Paris, 1747, précédée d’une introduction par Pierre
Swiggers, 7–73. Genève: Droz.
Swiggers, Pierre
1985 “L’article en français: L’histoire d’un problème
grammatical”. Revue de Linguistique romane 49.379–409.
Swiggers, Pierre
2008 “L’adverbe dans la grammaticographie française du 16e
siècle: Définition, (sous-)classification et terminologie”. Beiträge zur Geschichte der Sprachwissenschaft 18.59–100.
Swiggers, Pierre
2019 “Un traitement ‘méthodique’ de la matière grammaticale: Denis
Vairasse (1681)”. Grammaticalia: Hommage à Bernard Colombat, éd. par Jean-Marie Fournier, Aimée Lahaussois & Valérie Raby, 223–231. Lyon: ENS Éditions.
Swiggers, Pierre & Sara Szoc
2014 “Au carrefour de la (méta)lexicographie, de la terminographie, de
la grammaticographie et de la linguistique contrastive: La terminologie
grammaticale dans les grammaires de l’italien aux Pays-Bas”. Actas del XXVI Congreso Internacional de Lingüística y de Filología
Románicas (Valencia 2010), éd. par Emili Casanova Herrera & César Calvo Rigual, vol. VII, 653–666. Berlin: De Gruyter.
Swiggers, Pierre & Sara Szoc
2017 “Terminografia grammaticale, uso di corpus, riflessione
metodologica: la terminologia grammaticale nelle prime grammatiche
d’italiano nei Paesi Bassi”. Studi italiani di linguistica teorica ed applicata 46:2.195–211.
Swiggers, Pierre, Sara Szoc & Toon Van Hal
2018 “Multilinguisme vertical et multilinguisme horizontal: la
complexité des rapports de langues en Flandre au XVIe siècle /
Vertikale und Horizontale Mehrsprachigkeit: Komplexität der
Sprachbeziehungen in Flandern im 16. Jahrhundert”. Villes à la croisée des langues (XVIe–XVIIe
siècles): Anvers, Hambourg, Milan, Naples et Palerme / Städte im
Schnittpunkt der Sprachen (16.–17. Jahrhundert): Antwerpen, Hamburg,
Mailand, Neapel und Palermo, éd. par Roland Béhar, Mercedes Blanco & Jochen Hafner, 179–203 [bibliogr. 957–989]. Genève: Droz.
Swiggers, Pierre & Elizaveta Zimont
2015 “Dutch–French Bilingual Lexicography in the Early Modern Period: A
checklist of sources”. Beiträge zur Geschichte der Sprachwissenschaft 25.110–148.
Szoc, Sara
2010 “La congiunzione nelle prime grammatiche d’italiano pubblicate
nei Paesi Bassi (1555–1710)”. ReCHERches 5.77–85.
Szoc, Sara
2013La grammaticografia italiana nei Paesi Bassi antichi (1555–1710).
Struttura e argomentazione delle parti del discorso. 2 vols. Leuven: Thèse de doctorat, KU Leuven.
Szoc, Sara & Pierre Swiggers
Sous presse. “Un maestro di lingue poco conosciuto: Johannes Franciscus Roemer
(Institutiones linguae Italicae, 1649)”. Studi di grammatica italiana 37.
Ter Laan, Kornelis
1941Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid. Den Haag & Djakarta: G. B. van Goor’s zonen.
Te Winkel, Jan
1924 “Dr. Lodewijk Meijer en de stichting van Nil volentibus
arduum”. Dans: J. Te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde. Vol. IV:
Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde van de Republiek der Vereenigde
Nederlanden. Haarlem: Erven F. Bohn.
1967 “Lodewijk Meijer en diens verhouding tot Descartes en
Spinoza”. Dans: C. L. Thijssen-Schoute, Uit de Republiek der Letteren. Elf studiën op het gebied der
ideeëngeschiedenis van de gouden eeuw, 173–194. Den Haag: M. Nijhoff.
Vairasse d’Allais, Denis
1681Grammaire methodique contenant en abregé les principes de cet art Et les
Regles les plus necessaires de la Langue Françoise […]. Paris: chez l’Auteur.
Van Bork, Gerrit Jan & Pieter Jozias Verkruijsse
1985De Nederlandse en Vlaamse auteurs van de middeleeuwen tot heden met
inbegrip van de Friese auteurs. De Haan: Weesp.
Vandenbossche, Hubert
1977Adriaan Koerbagh en Spinoza. Leiden: Brill.
Van den Branden, Josef & Johannes Frederiks
1888–1891Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche
letterkunde. Amsterdam: L. J. Veen.
Van der Aa, Abraham Jacob, Karel Johan Reinier Van Harderwijk, & Gilles Dionysius Jacobus Schotel
1869Biographisch Woordenboek der Nederlanden, vol. XII. Haarlem: J.J. Van Brederode.
Vanderheyden, Jan F.
1983 “Verkenningen in vroeger vertaalwerk 1450–1600: Benamingen van de
landstalen”. Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse
Taal- en Letterkunde 1983.243–279.
Van der Voort van der Kleij, John J.
1977 “De studie van Nederlandse woordenboeken”. Lexicologie: een bundel opstellen voor F. de Tollenaere, éd. par P. G. J. van Sterkenburg, 287–293. Groningen: Wolters-Noordhoff.
] 1997a “Op zoek naar een onbekende […] Wie was Johan Hofman, samensteller
van de Nederlandtsche Woorden-schat?”. Jaarboek van de Stichting voor Nederlandse lexicologie 1996.54–88.
Van Hardeveld, Ike
1997b “De auteur van de Italiaansche
Spraakkonst”. De zeventiende eeuw 13.439–445.
Van Hardeveld, Ike
2000Lodewijk Meijer (1629–1681) als lexicograaf. Leiden: Thèse de doctorat, Univ. Leiden.
Van Hardeveld, Ike
2003 “Meijer, L.”. Bio- en Bibliografisch Lexicon van de Neerlandistiek. Commissie voor
Taal- en Letterkunde van de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde. [Publication électronique]
Van Heule, Christiaen
1625De Nederduytsche Grammatica ofte Spraec-konst. Leiden: David Roels.
Van Heule, Christiaen
1633De Nederduytsche Spraec-konst ofte Tael-beschrijvinghe, Waer in alle
gemeyne veranderingen der Woorden, ende Spreuken grondelic vertoont ende
geleert worden. Leiden: Jacob Roels.
Van Rooy, Raf
2017Through the Vast Labyrinth of Languages and Dialects: The emergence and
transformations of a conceptual pair in the early modern period
(ca.1478–1782). Leuven: Thèse de doctorat, KU Leuven.
Vanvolsem, Serge
2000 “The Sources of the First Italian Grammar in Dutch”. The History of Linguistic and Grammatical Praxis, éd. par Piet Desmet, Lieve Jooken, Peter Schmitter & Pierre Swiggers, 97–112. Leuven & Paris: Peeters.
2002 “Il sistema verbale dell’Italiaansche Spraakkonst
di Lodewijk Meijer (1672)”. L’Accademia della Crusca per Giovanni Nencioni, éd. par Francesco Sabatini, 203–214. Firenze: Le Lettere.
Vanvolsem, Serge
2007 “I primi manuali e dizionari per neerlandofoni: tappe cinque e
seicentesche importanti per la diffusione dell’italiano nei Paesi
Bassi”. La lingua italiana: storia, strutture, testi 3.33–44.
Verbeek, Theo
2002 “Meyer, Lodewijk (1630–1681)”. Encyclopedia of the Enlightenment éd. par Alan Charles Kors, vol. III, 53–54. Oxford: Oxford University Press.
Vossius, Gerardus Joannes
1635De arte grammatica libri septem. Amstelodami: Guilielmus Blaeu (2
1662.)
Woordenboek der Nederlandsche Taal. Deel XIV. Bewerkt door J.A.N.
Knuttel
’s Gravenhage: M. Nijhoff; Leiden: A. W. Sijthoff.
Wouters, Alfons & Pierre Swiggers
2007 “L’adverbe chez les grammairiens latins de l’Antiquité
tardive”. Beiträge zur Geschichte der Sprachwissenschaft 17.75–118.