Chapter published in:
Learning to Read, Learning Religion: Catechism primers in Europe from the sixteenth to the nineteenth centuries
Edited by Britta Juska-Bacher, Matthew Grenby, Tuija Laine and Wendelin Sroka
[Children’s Literature, Culture, and Cognition 14] 2023
► pp. 78–95

3.2
Catechism primers in Poland

| University of Opole
Article outline
  • Schooling and religion in Poland from the sixteenth to nineteenth century
  • Catechism primers in Poland
    • State of research and bibliographies
    • Types of catechism primers
    • Two examples of primers
  • Reading primers and catechisms (in chronological order)
  • Secondary sources
  • Notes
Published online: 06 January 2023
https://doi.org/10.1075/clcc.14.09mak
References

Reading primers and catechisms (in chronological order)

Seklucjan, Jan
1547 Catechismus to jest, nauka naprzednieysza y potrzebniejsza ku zbawieniu, o wierze krześcijańskiej. Królewiec: Jan Weinreich.Google Scholar
Anon.
1556 Nauka ku czytaniu dziatkom małym pisma polskiego. Poznań: Piotr Sextilis. [See text of the primer in the book: Wydra, W. 2003 O najdawniejszej drukowanej książce w Poznaniu. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka.] https://​polona​.pl​/item​/o​-najdawniejszej​-drukowanej​-ksiazce​-wpoznaniu,Mjk5OTUyNg​/4​/#info:metadata (28 February 2022).Google Scholar
No date [sixteenth century]. Nauka krótka ku czytaniu pisma polskiego. Kraków: Drukarnia Łazarzowa Jana Januszowskiego.
1601 Dla dziatek nauka czytania pisma polskiego. Kraków: Drukarnia Dziedziców Jakuba Sybeneychera.Google Scholar
1622 Nauka ku czytaniu pisma polskiego dla panienek młodych. Kraków: Drukarnia Marcina Filipowskiego.Google Scholar
1633 Dla dziatek nauka czytania pisma polskiego. Wilno: n. p. https://​polona​.pl​/item​/dla​-dziatek​-nauka​-czytania​-pisma​-polskiego,MTk3MjEwMTM/ (28 February 2022).Google Scholar
1692 Elementa Pverilis Institutionis. Kraków: Drukarnia Macieja Wirzbięty.Google Scholar
1775 Elementarz ku pożytkowi młodzieży w szkołach JJ XX. Congregationis SSmi Redemptoris. Warszawa.Google Scholar
Paprocki, Franciszek
1777 Elementarz dla płci męskiej nowym sposobem y użytecznym ułożony przez X. F.P. Łowicz: Drukarnia Prymasowska. https://​www​.sbc​.org​.pl​/dlibra​/show​-content​/publication​/edition​/97954​?id​=97954 (28 February 2022).Google Scholar
Anon.
1783 Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek z różnem nabożeństwem i katechizmem katolickim krótko zebrana. Wilno: Drukarnia Bazylianów.Google Scholar
Kopczyński, Onufry
1785 Elementarz dla szkół parafiialnych, narodowych zawierający: I. Naukę pisania i czytania, II. Katechizm, III. Naukę obyczajową, IV. Naukę rachunków. Pierwszy raz wydany. Kraków: Szkoła Główna Koronna. https://​zbc​.uz​.zgora​.pl​/dlibra​/show​-content​/publication​/edition​/13948​?id​=13948 (28 February 2022).Google Scholar
Anon.
1791 Elementarz ku pożytkowi szkół narodowych w cesarsko-królewskich dziedzicznych państwach. Lwów: drukarnia Tomasza Pillera. http://​mbc​.cyfrowemazowsze​.pl​/dlibra​/doccontent​?id​=57963 (28 February 2022).Google Scholar
1791 Nauka czytania pisma polskiego. Teraz z przydatkiem nowego Katechizmu dla Małych Dziatek zebrana. Kraków: Drukarnia Anny Dziedzicki i sukcesorów. https://​jbc​.bj​.uj​.edu​.pl​/dlibra​/doccontent​?id​=408785 (28 February 2022).Google Scholar
No date [eighteenth century]. Aaáąbcćdeęfg. Brzeg. https://​jbc​.bj​.uj​.edu​.pl​/dlibra​/publication​/555023​/edition​/528227​/content (28 February 2022).
1816 Elementarz polsko-francuzko-niemiecki dla dzieci. Warszawa: XX. Pijarzy.Google Scholar
1827 Nauka czytania pisma polskiego. Częstochowa: Drukarnia Jasney Góry Częstochowskiéy. https://​crispa​.uw​.edu​.pl​/object​/files​/268904​/display​/Default (28 February 2022).Google Scholar
1843 Bukvar’ dlâ obučeniâ unošestva čitat’ na rossijskom i polskom âzykě/Elementarz dla uczenia młodzieży czytać w rossyjskim i polskim języku. Berdičev: Tipogrfia OO. Karmelitov. https://​polona​.pl​/item​/elementarz​-dla​-uczenia​-mlodziezy​-czytac​-w​-rossyjskim​-i​-polskim​-jezyku,NjY2NzQxMjg/ (28 February 2022).Google Scholar
1856 Fibel fűr die katholischen Volksschulen im Kaiserthume Österreich. Wien: Im k. k. Schulbücher-Verlage. https://​www​.digital​.wienbibliothek​.at​/wbrobv​/content​/titleinfo​/1848339 (28 February 2022).Google Scholar
Onderka, Anton R.
1862 Elementarz Polsko-niemiecki, oder Polnisch=Deutsches Lesebuch für die utraquistischen Elementarschulen. Breslau: Schletter'sche Buchhandlung. https://​polona​.pl​/item​/elementarz​-polsko​-niemiecki​-oder​-polnisch​-deutsches​-lesebuch​-fur​-die​-utraquistischen,MzIxOTQwMzk/ (28 February 2022).Google Scholar
Anon.
1862 Fibel fűr die evangelischen Volksschulen im Kaiserthum Österreich. Wien: Im k. k. Schulbücher-Verlage.Google Scholar
1865 Elementarz dla dzieci wiejskich. St. Pietierburg: Iwan Boukariow.Google Scholar
Rendschmidt, Felix
1865 Nauka czytania dla szkół elementarnych, oder Polnisch-Deutsches Lesebuch fur utraquistische Elementarschulen. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn. https://​www​.bibliotekacyfrowa​.pl​/dlibra​/show​-content​/publication​/edition​/37455​?id​=37455 (28 February 2022).Google Scholar
Anon.
1898 (ed. 2)/1909 (ed. 4). Podręcznik do domowej nauki religii rzymsko-katolickiej. Nauka czytania na Ojcze nasz. Krótka historya św. Całkowity katechizm. Przysposobienie do Sakramentów świętych. 24 pieśni. Poznań. https://​zbc​.uz​.zgora​.pl​/dlibra​/show​-content​/publication​/edition​/20928​?id​=20928 (28 February 2022).Google Scholar
Chociszewski, Józef.
1907 Elementarzyk obrazkowy dla polskich dzieci. Gniezno: J. Chociszewski. https://​polona​.pl​/item​/elementarzyk​-obrazkowy​-dla​-polskich​-dzieci,NzIxMzg0NTg/ (28 February 2022).Google Scholar

Secondary sources

Frąckowiak, Wiktor
1977 Wydawnictwa z zakresu elementarnej nauki języka polskiego na Pomorzu Gdańskim w latach 1840–1920. Wrocław: Ossolineum.Google Scholar
Korzo, Margarita
2015 O tekstach religijnych w XVI-wiecznych elementarzach polskich. Pamiętnik Literacki 1: 169–189. http://​rcin​.org​.pl​/Content​/64487​/WA248​_82589​_P​-I​-30​_korzo​-o​-tekstach​_o​.pdf (28 February 2022). DOI logoGoogle Scholar
2016 Elementa Puerilis Institutionis (Kraków 1692): przyczynek do historii elementarzy polskich. Biblioteka 20(29): 71–80. http://​bazhum​.muzhp​.pl​/media/​/files​/Biblioteka​/Biblioteka​-r2016​-t20​_(29)​/Biblioteka​-r2016​-t20​_(29)​-s71​-80​/Biblioteka​-r2016​-t20​_(29)​-s71​-80​.pdf (28 February 2022). DOI logoGoogle Scholar
Lewińska, Aneta
2007 Katechizm jako integralna część dawnych elementarzy. In Język – szkoła – religia. Księga referatów z konferencji w Pelplinie (7 kwietnia 2006), Vol. 2., Aneta Lewińska & Małgorzata Chmiel (eds), 217–229. Pelplin: Bernardinum. http://​bazhum​.muzhp​.pl​/media/​/files​/Jezyk​_Szkola​_Religia​/Jezyk​_Szkola​_Religia​-r2007​-t2​/Jezyk​_Szkola​_Religia​-r2007​-t2​-s217​-229​/Jezyk​_Szkola​_Religia​-r2007​-t2​-s217​-229​.pdf (28 February 2022).Google Scholar
2012 Ojców mowę znać należy. Język elementarzy polskich wydawanych na Pomorzu Gdańskim w latach 1840–1929 jako narzędzie kształcenia i wychowania. Pelplin: Bernardinum.Google Scholar
Madeja, Jozef
1960 Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach XVIII i XIX (1763–1848). T. I. Katowice: Śląsk.Google Scholar
1965 Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach XIX i XX (1848–1930). T. II. Katowice: Śląsk.Google Scholar
Natoński, Bronisław.
1994 Szkolnictwo jezuickie w Polsce w dobie kontrreformacji. In Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce. Wybór artykułów, Jerzy Paszenda (ed), 34–62. Kraków: WAM.Google Scholar
Paszenda, Jerzy
1994 Wstęp. In Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce. Wybór artykułów, Jerzy Paszenda (ed), 6–8. Kraków: WAM.Google Scholar
Pawlik, Wojciech
2010 Katechizmy w Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku. Lublin: KUL.Google Scholar
Pilarczyk, Franciszek
1993 Elementarze polskie XVI-XVIII wieku. Dydaktyka Literatury XIII: 89–112. https://​zbc​.uz​.zgora​.pl​/Content​/50774​/6​_pilarczyk​_elementarze​.pdf (28 February 2022).Google Scholar
2003 Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej. Próba monografii księgoznawczej. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.Google Scholar
Rombowski, Aleksander
1958 Recenzja [review of the paper]: J. Madeja. Elementarze na Śląsku. Katowice 1957.Google Scholar
Słowiński, Jan Zbigniew
2005 Katechizmy katolickie w języku polskim od XVI do XVIII wieku. Lublin: KUL.Google Scholar
Walasek, Stefania
2003 Edukacja w społeczeństwie wielokulturowym: na przykładzie zaboru rosyjskiego na przełomie XIX i XX wieku. Prace Naukowe. Pedagogika 12: 49–59. http://​bazhum​.muzhp​.pl​/media/​/files​/Prace​_Naukowe​_Pedagogika​/Prace​_Naukowe​_Pedagogika​-r2003​-t12​/Prace​_Naukowe​_Pedagogika​-r2003​-t12​-s49​-59​/Prace​_Naukowe​_Pedagogika​-r2003​-t12​-s49​-59​.pdf (28 February 2022).Google Scholar
Wroczyński, Ryszard
1996a Dzieje oświaty polskiej. Tom I. Do roku 1795. Warszawa: ‘Żak’.Google Scholar
1996b Dzieje oświaty polskiej. 1795–1945. Warszawa: ‘Żak’.Google Scholar