Chapter published in:
Learning to Read, Learning Religion: Catechism primers in Europe from the sixteenth to the nineteenth centuries
Edited by Britta Juska-Bacher, Matthew Grenby, Tuija Laine and Wendelin Sroka
[Children’s Literature, Culture, and Cognition 14] 2023
► pp. 204–217

3.11
Catechism primers in the Netherlands

| Vrije Universiteit Amsterdam
Article outline
  • Schooling and religion in the Dutch Republic: Sixteenth to twentieth centuries
  • Catechism primers in the Netherlands
    • Availability of sources and state of research
    • Two examples of primers
  • Reading primers and catechisms (in chronological order)
  • Secondary sources
  • Notes
Published online: 06 January 2023
https://doi.org/10.1075/clcc.14.18exa
References

Reading primers and catechisms (in chronological order)

[Sources available at Google Books]

*

Years or periods of publication between square brackets are derived from the NCC (Dutch National Bibliography).

Anon. c.
1567 AAabcdef […]. [Emden: Willem Gaillliart]. [Known as “Emder bedingen” [Prayers from Emden]. Facsimile in Stellingwerff, J. 1979 Kleine geschiedenis van het Groot ABC-boek of Haneboek. ’s-Gravenhage: Staatsdrukkerij, 63–77.]Google Scholar
Anon.
1607 Korte onderwijsinghe der kinderen/ inde christelijcke religie. Gouda: Iacobus Migoen. [Known as Gouda Catechism.]Google Scholar
1757 A/ B/ C, boeksken/ waar in de zes hoofd-stukken der christelijke leere begreepen zijn voor de jonkheyd der Augsburgze Confessie toe-gedaan. Amsterdam: Joannes Kannewet.Google Scholar
1781 Groot A/ B/ C/ boek. Zeer bekwaam voor de jonge kinderen te leeren. Amsterdam: Adam Meyer. [Facsimile in Stellingwerff, J. 1979 Kleine geschiedenis van het Groot ABC-boek of Haneboek. ’s-Gravenhage: Staatsdrukkerij (no pages).]Google Scholar
No date [second half eighteenth century]. Een A/ B/ C/ boek/ bequaam ende profijtelijk voor de jonge kinderen om te leeren. Middelburg: Anthony [Pieter] de Winter.
No date [second half eighteenth century]. Groot A,B,C, boek. Zeer bekwaam voor de jonge kinderen te leeren. Amsterdam: Kornelis de Wit.
[Kornelis de Wit]
1759 Een nieuwlyks uitgevonden A.B.C. boek. Om de kleine kinderen, op eene gemakkelyke wyze, de verscheide soorten van letteren te leeren kennen en noemen: door middel van figuuren, by de kinderen bekend: En welker naamen de klank der letteren, zo veel mogelyk, uitdrukken. hier by is gevoegd, een nieuwe manier om de kinderen, door afbeeldingen, te leeren tellen: de byzondere soorten van cyfer-letters te leeren kennen en noemen: midsgaders de voornaamste streeken der winden, op het compas: benevens eenige afbeeldingen van kopere, zilvere en goude geld-munten, in deze provintien gangbaar. Alles, ten dienste der eerste jeugd, uitgegeven door K.D.W. Amsterdam: Kornelis de Wit.Google Scholar
Anon.
No date [last quarter eighteenth century]. Het groot A.B.C. boek/ zeer nut en bekwaam voor de jonge kinderen te leeren. Overgezien ende verbetert, op ordre van de Ed. Mog. Heeren Staten van Friesland. Leeuwarden: Gerrit Tresling.
1793 Het groot A.B.C. boek/ zeer nut en bekwaam voor de jonge kinderen te leeren. Overgezien ende verbetert, op order der Ed. Mog. Heeren Staaten van Vriesland. Leeuwarden: Joh. Seydel.Google Scholar
1799 Groot ABC boek. Tot gebruik der eerstbeginnende in de arm-schoolen der stad Delft. Delft: Martinus van Graauwenhaan, voor de Kamer van Charitaten.Google Scholar
1805 Groot A/B/C boek/ zeer bekwaam voor de jonge kinderen te leeren. Kampen: Erven Æ. Valckenier.Google Scholar
1818 Het A.B.C. of hane-boek, zeer nuttig voor jonge kinderen om te leeren. Utrecht: H.H. Kemink en Zoon.Google Scholar
Schorteldoek, Kornelis.
c. 1820 Nieuw A-B-C-boek, ten grondslage der Nederduitsche spelkunde. Sixth edition. Rotterdam: T.J. Wijnhoven Hendriksen.Google Scholar
Wester, Hendrik
[1850] ABC boek; of begin der letteroefening voor kinderen. 29th edition. Groningen: J. Oomkens J. Zoon.Google Scholar
Anon.
[1869] Nieuw groot ABC boek (met den haan). Zeer geschikt om jonge kinderen te leeren en ook ingerigt voor scholen. Third revised and expanded edition. Gorinchem: G.C. van der Mast.Google Scholar

Secondary sources

Boekholt, Pieter Th.F.M. & De Booy, Engelien P.
1987 Geschiedenis van de school in Nederland vanaf de middeleeuwen tot aan de huidige tijd. Assen/Maastricht: Van Gorcum.Google Scholar
Buijnsters, Piet J.
1995 Traditie en vernieuwing. Nederlandse ABC-boeken uit de achttiende eeuw. In A is een aapje. Opstellen over ABC-boeken van de vijftiende eeuw tot heden, Jaap ter Linden, Anne de Vries & Dick Welsink (eds), 55–71. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij B.V.Google Scholar
Dekker, Jeroen J. H.
2010 Educational Ambitions in History. Childhood and Education in an Expanding Educational Space from the Seventeenth to the Twentieth Century. Frankfurt am Main: Peter Lang.Google Scholar
Exalto, John
2012 Alphabet, Bibel, Katechismus: Das ABC der vormodernen Grundschule in den Niederlanden. Zeitschrift für Erziehungswissenschaft 15: 65–77. DOI logoGoogle Scholar
Frijhoff, Willem & Spies, Marijke
1999 1650. Bevochten eendracht. Den Haag: Sdu Uitgevers.Google Scholar
Frijhoff, Willem
2004 Calvinism, Literacy, and Reading Culture in the Early Modern Northern Netherlands: Towards a Reassessment. Archiv für Reformationsgeschichte 95: 252–265. DOI logoGoogle Scholar
Groenendijk, Leendert. F.
2007 Die reformierte Kirche und die Schule in den Niederlanden während des 16. und 17. Jahrhunderts. In Frühneuzeitliche Bildungsgeschichte der Reformierten in konfessionsvergleichender Perspektive. Schulwesen, Lesekultur und Wissenschaft, Heinz Schilling, Stefan Ehrenpreis & Stefan Moesch (eds), 47–74. Berlin: Duncker & Humblot.Google Scholar
Landwehr, John
1995 De grote sprong voorwaarts. Het ABC-boek voor kinderen in de negentiende eeuw. In A is een aapje. Opstellen over ABC-boeken van de vijftiende eeuw tot heden, Jaap ter Linden, Anne de Vries & Dick Welsink (eds), 73–91. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij B.V.Google Scholar
Lenders, Jan
1988 De burger en de volksschool. Culturele en mentale achtergronden van een onderwijshervorming in Nederland 1780–1850. Nijmegen: Sun.Google Scholar
Linden, Jaap ter.
1995 In het lezen bekwaam. ABC-boeken voor het onderwijs. In A is een aapje. Opstellen over ABC-boeken van de vijftiende eeuw tot heden, Jaap ter Linden, Anne de Vries & Dick Welsink (eds), 7–17. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij B.V.Google Scholar
Pettegree, Andrew
1992 Emden and the Dutch Revolt. Exile and the Development of Reformed Protestantism. Oxford: Clarendon Press. DOI logoGoogle Scholar
Plaizier, Kees
2011 Herman Herbers, Gouds predikant van 1582–1607. Een mystieke weg. Gouda: Historische Vereniging Die Goude.Google Scholar
Roosenboom, Henk Th.M.
1997 De dorpsschool in de Meijerij van ’s-Hertogenbosch van 1648 tot 1795. Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact.Google Scholar
Stellingwerff, Johannes
1979 Kleine geschiedenis van het Groot ABC-boek of Haneboek. ’s-Gravenhage: Staatsdrukkerij.Google Scholar
Tierie-Hogerzeil, E.
1946 Hoe men het ABC begeerde en leerde. Utrecht/Brussel: Het Spectrum.Google Scholar
Toorn, Annemarie van & Spies, Marijke
1990 Christen Jeugd, leerd Konst en Deugd. De zeventiende eeuw. In De hele Bibelebontse berg. De geschiedenis van het kinderboek in Nederland & Vlaanderen van de middeleeuwen tot heden, Netty Heimeriks & Willem van Toorn. (eds), 105–167. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij B.V.Google Scholar
Uil, Huib
2015 De scholen syn planthoven van de gemeente. Het onderwijs in Zeeland en Staats-Vlaanderen, 1578–1801. Bergschenhoek: Marberg Media.Google Scholar