Cover not available
Article published In:
Historiographia Linguistica
Vol. 15:1/2 (1988) ► pp.155–185

19th-century linguistics

The Dutch development and the German theme

| Free University, Amsterdam

In this paper an attempt has been made to draw a picture of linguistics in the Netherlands during the 19th century. The aim of this survey is to make clear that the influence of German linguistics on Dutch works of the period is characteristic of the development of Dutch linguistics in that century. Emphasis has been placed on the period 1800–1870; three traditions are distinguished: First of all there is the tradition of prescriptive grammar and language instruction. Next attention is drawn to the tradition of historical-comparative linguistics. Finally, by about the middle of the century, the linguistic views of German representatives of general grammar become prominent in Dutch school grammars. Successively we point to the reception by the schoolmasters of K. F. Becker’s (1775–1849) work; then Taco Roorda (1801–1874) is discussed, and the relationship between L. A. te Winkel (1809–1868) and H. Steinthal (1823–1899) is presented. In conjunction with Roorda’s work on Javanese the analysis of the so-called exotic languages is mentioned, an aspect of Dutch linguistics in the 19th century closely connected with the Dutch East Indies. It is obvious that the German theme is one of the most conspicuous common elements in 19th-century Dutch linguistics, as Dutch intellectuals in many respects took German culture as a model.

Published online: 1 January 1988
DOI logo
https://doi.org/10.1075/hl.15.1-2.09dri
References
Adelung, Johann Christoph
(1732–1806). 1781 Deutsche Sprachlehre: Zum Gebrauche der Schulen in den Königl. Preuss. Landen. Berlin: Voss. (Repr., Hildesheim: Olms 1977.)Google Scholar
(1732–1806). 1782 Umständliches Lehrgebäude der deutschen Sprache: Zur Erläuterung der deutschen Sprachlehre für Schulen. Leipzig: (Repr., Hildesheim: Olms 1971.)Google Scholar
(1732–1806). 1774–86 Versuch eines vollständigen grammatisch-kritischen Wörterbuch der hochdeutschen Mundart: Mit beständiger Vergleichung der übrigen Mundarten besonders aber der Oberdeutschen. Leipzig: Breitkopf. (2nd ed. 1793–1801, as Grammatisch-kritisches Wörterbuch der hochdeutschen Mundart …etc . [Repr., Hildesheim: Olms 1970.])Google Scholar
Arens, Hans
1977 “Zur neueren Geschichtsschreibung der Linguistik”. HL 41.319–82. DOI logoGoogle Scholar
Bakker, Dirk M.
(1934–1985). 1977 “De grammatica in de negentiende eeuw”. Bakker & Dibbets 1977, 113–60.Google Scholar
Bakker, Dirk M. & Gerardus R. W. Dibbets
eds. 1977 Geschiedenis van de Nederlandse taalkunde. Den Bosch: Malmberg.Google Scholar
Becker, Karl Ferdinand
(1775–1849). 1841 Organism der Sprache. 2nd ed. Frankfurt/M.: G.F. Kettembeil. (Repr., Hildesheim: Olms 1970.) (1st ed. 1827.)Google Scholar
Bolhuis, Lambertus van
(1741–1820). 1793 Beknopte Nederduitsche spraak-kunst: Uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Leiden: D. du Mortier & Zoon; Deventer: J.H. de Lange; Groningen: J. Oom-kens.Google Scholar
Brill, Willem G.
(1811–1896). 1844 Over de taal, als het pand van ’s menschen hoogen rang in de schepping, en over het verband tusschen de meerdere of minder intellectuële vatbaarheid eener natie, en de hoogere of lagere klasse, waartoe de taal, door haar gesproken, behoort. Zutphen: Willem Thieme.Google Scholar
(1811–1896). 1846 Hollandsche spraakleer. Leiden: E.J. Brill.Google Scholar
(1811–1896). 1852 Nederlandsche spraakleer ten gebruike bij inrichtingen van hooger onderwijs. Part II1. Leer van den volzin (syntaxis). Leiden: E.J. Brill.Google Scholar
(1811–1896). 1860 “Brief aan Dr. L.A. te Winkel over de definitie van het werkwoord”. De Taalgids 21.245–50.Google Scholar
(1811–1896). 1861 “Over het beginsel bij de onderscheiding der woordsoorten in acht te nemen”. De Taalgids 31.257–69.Google Scholar
(1811–1896). 1866 Stijlleer. Leiden: E.J. Brill.Google Scholar
Brugsma, Berend
(1797–1868). 1838 Kort overzigt van de leer der opvoe-ding, door het onderwijs in de lagere Scholen. 2nd ed. Groningen: W. Zuidema.Google Scholar
(1797–1868). 1839 Opvoedkundige en onderwijskundige opmerkingen gemaakt op een reize in de Pruisische Rijnprovincie, het hertogdom Nassau en de vrije stad Frankfort. Groningen: W. Zuidema.Google Scholar
(1797–1868). 1840 Nederduitsche taalkunde: Aanvankelijk onderwijs in het redekundig ontleden en in het vormen van voorstellen of volzinnen. Groningen: W. Zuidema.Google Scholar
(1797–1868). 1841 “Over het doel en de inrigting van het onderwijs in de Moeder-taal op de lagere Scholen”. Nieuwe Bijdragen ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding 1841, 140–51; 230–44; 806–27. Leiden: D. du Mortier.Google Scholar
Bumann, Waltraud
1965 Die Sprachtheorie Heymann Steinthals: Dargestellt im Zusammenhang mit seiner Theorie der Geisteswissenschaft. Meisenheim am Glan: Anton Hain.Google Scholar
Chervel, André
1977 …et il fallut apprendre écrire à tous les petits français: Histoire de la grammaire scolaire. Paris: Payot.Google Scholar
1982 Les grammaires françaises 1800–1914: Répertoire chronologique. Paris: Institut National de Recherche Pédagogique.Google Scholar
Elffers, Els
1980 “Description and prescription in linguistics”. Linguistics in the Netherlands 1977–79 ed. by Wim Zonneveld & Fred Weerman, 124–35. Dordrecht: Foris.Google Scholar
1982 “Problems of the description of revolutions in linguistics”. Linguistics in the Netherlands 1982 ed. by Saskia Daalder & Marinel Gerrit-sen, 1–11. Amsterdam – Oxford – New York: North-Holland.Google Scholar
Forsgren, Kjell-Åke
1973 Zur Theorie und Terminologie der Satzlehre: Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Grammatik von J.C. Adelung bis K.F. Becker, 1780–1830. Göteborg: Inst. für deutsche Sprache, Univ. Göteborg (Doctoral diss 1973).Google Scholar
1985 Die deutsche Satzgliedlehre 1780–1830: Zur Entwicklung der traditionellen Syntax im Spiegel einiger allgemeiner und deutscher Grammatiken. (= Göteborger Germanistische Forschungen, 29.) Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis (Rev. ed. Forsgren 1973.)Google Scholar
Gericke, Johann Friedrich Carl
(1799–1857). 1831 Eerste gronden der Javaansche taal, benevens Javaansch leer- en leesboek, met eene woor-denlijst ten gebruike bij hetzelve. Batavia: Lands Drukkerij.Google Scholar
Glinz, Hans
1947 Geschichte und Kritik der Lehre von den Satzgliedern in der Deutschen Grammatik. Bern: A. Francke.Google Scholar
Grimm, Jacob Ludwig Karl
(1785–1863). 1819 Deutsche Grammatik. Part I1. Göttingen: Dieterich.Google Scholar
(1785–1863). 1822–1837 Deutsche Grammatik. Part I1: 2nd ed. 1822; Part II1: 1826; Part III1: 1831; Part IV1: 1837 Göttingen: Dieterich.Google Scholar
(1785–1863) & Wilhelm Grimm (1786–1859). 1852–1960 Deutsches Wörterbuch. Leipzig: Hirzel.Google Scholar
Haselbach, Gerhard
1966 Grammatik und Sprachstruktur: Karl Ferdinand Beckers Beitrag zur Allgemeinen Sprachwissenschaft in historischer und systematischer Sicht. Berlin: Walter de Gruyter & Co.. DOI logoGoogle Scholar
Herder, Johann Gotfried
(1744–1803). 1772 Abhandlung über den Ursprung der Sprache, welche den von der Königl. Academie der Wissenschaften… gesetzten Preis erhälten hat. Berlin: Voss. (Repr., Stuttgart: Reclam 1966.)Google Scholar
Hertog, Cornelis Herman
(1846–1902). 1892–1896 Nederlandsche Spraak-kunst: Handleiding ten dienste van aanstaande (taal)onderwijzers. (31 Parts.) Amsterdam: W. Versluys.Google Scholar
(1846–1902). 1897–1898 De Nederlandsche taal: Praktische spraakkunst van het hedendaagsche Nederlandsch. (21 Parts.) Amsterdam: W. Versluys.Google Scholar
Heyse, Johann Christian August
(1764–1829). 1838 Theoretisch-praktische deutsche Grammatik oder Lehrbuch der deutschen Sprache nebst einer kurzen Geschichte derselben. 5th. ed. Hannover: Hahn. (Repr., Hildesheim: Olms 1972.)Google Scholar
Humboldt, Wilhelm von Humboldt
(1767–1835). 1836 Ueber die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaues und ihren Einfluss auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts. Berlin: F. Dümmler.Google Scholar
Kern, Franz
(1830–1894). 1888 Die deutsche Satzlehre: Eine Untersuchung ihrer Grundlagen. 2nd. ed. Berlin: Nicolai. (1st ed. 1883.)Google Scholar
Knol, Jan
1977 “De Nederlandse taalkunde in de achttiende eeuw”. Bak-ker & Dibbets 1977.65–112.Google Scholar
Koerner, E. F. Konrad
1975 “European structuralism: early beginnings”. Historiography of Linguistics. (= Current Trends in Linguistics, vol. 13.) ed. by Thomas A. Sebeok, 717–827. The Hague: Mouton.Google Scholar
1978 Toward a Historiography of Linguistics: Selected essays. (= Studies in the History of Linguistics, 19.) Amsterdam: J. Benjamins. DOI logoGoogle Scholar
Kossmann, Ernst H.
1978 The Low Countries, 1780–1940. Oxford: Clarendon Press.Google Scholar
Laudan, Larry
1977 Progress and Its Problems: Towards a Theory of Scientific Growth. Berkeley & Los Angeles: Univ. of California Press.Google Scholar
Mulder, Gerrit Christiaan
(1810–1859). 1846 Nieuwe Nederlandsche spraakleer. Nijmegen: D.J. Haspels.Google Scholar
(1810–1859). 1852 Nederlandsche spraakleer: een vervolg op de Nederlandsche spraakkunst voor schoolgebruik. Nijmegen: J.F. Thieme.Google Scholar
Noordegraaf, Jan
1985 Norm, geest en geschiedenis: Nederlandse taalkunde in de negentiende eeuw. (= Geschiedenis van de taalkunde, 3.) Dordrecht: Foris.Google Scholar
Noordegraaf, Jan. & Saskia Bierling
1986 “Brugsma, Wurst en Becker: Taalkundige relaties in de negentiende eeuw”. Voortgang: Jaarboek voor de Neerlan-distiek 71.89–113.Google Scholar
Paul, Hermann
(1846–1921). 1880 Prinzipien der Sprachgeschichte. Halle a/ S.: Niemeyer.Google Scholar
Roorda, Taco
(1801–1874). 1852 Over de deelen der rede en de rede-ontle-ding, of logische analyse der taal tot grondslag voor wetenschappelijke taalstudie. Leeuwarden: G.T.N. Suringar. (2nd ed. 1855; 3rd ed. 1864.)Google Scholar
(1801–1874). 1855 Javaansche grammatica. Part I1. Amsterdam: Johannes Müller.Google Scholar
Schleicher, August
(1821–1868). 1850 Die Sprachen Europas in systematischer Uebersicht: Linguistische Untersuchungen. Bonn: König. (Repr. as Amsterdam Classics in Linguistics, 41. Amsterdam: J. Benjamins 1983.)Google Scholar
Schmitter, Peter
1982 Untersuchungen zur Historiographie der Linguistik: Struktur – Methodik – theoretische Fundierung. Tübingen: Gunter Narr.Google Scholar
ed. 1987 Zur Theorie und Methode der Geschichtsschreibung der Linguistik: Analysen und Reflexionen. Tübingen: Gunter Narr.Google Scholar
Siegenbeek, Matthijs
(1774–1854). 1804 Verhandeling over de Nederduitsche spelling, ter bevordering van eenparigheid in dezelve: uitgegeven in naam en op last van het Staatsbewind der Bataafsche Republiek. Amsterdam: J. Allart.Google Scholar
(1774–1854). 1810 Syntaxis of woordvoeging der Nederduitsche taal: uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Leiden: D. du Mortier & Zoon; Deventer: J.H. de Lange; Groningen: J. Oomkens.Google Scholar
(1774–1854). 1814 Grammatica of Nederduitsche spraakkunst: uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Leiden: D. du Mortier & Zoon; Deventer: J.H. de Lange; Groningen: J. Oomkens.Google Scholar
Simone, Raffaele
1975 “Théorie et histoire de la linguistique”. HL 21.353–78. DOI logoGoogle Scholar
Steinthal, Heymann (= Chajim
1823–1899). 1855 Grammatik, Logik und Psychologie: ihre Prinzipien und ihr Verhältnis zueinander. Berlin: F. Dümmler. (Repr., Hildesheim: Olms 1968.)Google Scholar
Swellengrebel, Jan L.
1974 In Leijdeckers voetspoor: Anderhalve eeuw bij-belvertaling en taalkunde in de Indonesische talen. Part 11: 1820–1900 The Hague: Martinus Nijhoff.Google Scholar
Tuuk, Herman Neubronner van der
(1824–1894). 1864a Taco Roorda’s beoefening van ’t Javaansch bekeken. Amsterdam: R.C. Meijer.Google Scholar
(1824–1894). 1864b Opmerkingen naar aanleiding van eene taalkundige bijdrage van den hoogleeraar T. Roorda. Amsterdam: Loman & Verster.Google Scholar
Uhlenbeck, Eugenius M.
1964 A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura. (= Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Bibliographical series, 7.) The Hague: Martinus Nijhoff. DOI logoGoogle Scholar
Vries, Matthias de
(1820–1892). 1849 De Nederlandsche taalkunde, be-schouwd in hare vroegere geschiedenis, tegenwoordigen toestand en eischen voor de toekomst. Haarlem: A.C. Kruseman.Google Scholar
(1820–1892). 1850 De heerschappij over de taal, het beginsel der welsprekendheid. Groningen: K. de Waard.Google Scholar
(1820–1892). 1853 De Nederlandsche taalkunde in haren aard en hare strekking. Haarlem: A.C. Kruseman.Google Scholar
(1820–1892). 1894 Verspreide taalkundige opstellen. The Hague: Martinus Nijhoff; Leiden: A.W. Sijthoff.Google Scholar
Weiland, Pieter
(1754–1842). 1799 “Inleiding”. Nederduitsch taalkundig woordenboek by Pieter Weiland, I1.1–196. Amsterdam: J. Allart.Google Scholar
(1754–1842). 1805 Nederduitsch spraakkunst: Uitgegeven in naam en op last van het staatsbestuur der Bataafsche Republiek. Amsterdam: J. Allart.Google Scholar
Winkel, Lammert A. te
(1809–1868). 1857 “Brief aan den Heer Dr. W.G. Brill”. Nieuw Nederlandsch Taalmagazijn 41.262–76.Google Scholar
(1809–1868). 1858 De Logische Analyse: Beschouwingen naar aanleiding van Prof. T. Roorda’s Rede-ontleding of de logische analyse der taal. Part I1. Zutphen: Willem Thieme.Google Scholar
(1809–1868). 1859 De Logische Analyse: Antwoord op de bedenkingen van prof. T. Roorda en Dr. Q. N. tegen het werkje, getiteld: Beschouwingen naar aanleiding van Prof. T. Roorda’s Rede-ontleding of logische analyse der taal. Part II1. Zutphen: Willem Thieme.Google Scholar
(1809–1868). 1861 “Antwoord aan Prof. Dr. W.G. Brill op zijnen brief over de definitie van het werkwoord”. De Taalgids 31.1–26.Google Scholar
(1809–1868). 1864 “Wat zoekt de etymologie? Wat heeft men te verstaan door den innerlijken vorm der woorden?”. De Taalgids 61.210–17.Google Scholar
Woordenboek der Nederlandsche Taal
, by Matthias de Vries (1820–1892) and Lammert Allart te Winkel (1809–1868) The Hague: Martinus Nijhoff; Leiden: A.W. Sijthoff [etc.] 1882 Vol.I1.Google Scholar