The First Edition of the ars minor of Manuel Álvares’ De institvtione grammatica libri tres (Lisbon, 1573)
Rolf Kemmler | Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro, Vila Real
Based on a hitherto unknown copy of Manuel Álvares’ (1526–1583) very significant Latin grammar Emmanvelis Alvari è Societate Iesv de institvtione grammatica libri tres (Lisbon, 1573), this paper presents the first edition of what the author himself (in a Spanish letter to his superior in Rome) once called ‘arte pequeña’. Additionally, the present paper exploits the distinction of ars minor vs. ars maior as a means of investigating the separate publishing history of the student’s textbook (Álvares 1573a) in comparison to the teacher’s handbook (Álvares 1572), thus enabling a better understanding of the impact these two grammars have had all over the world from the 16th century to the 20th century.
1983Bibliografia Geral Portuguesa, volume III1: Século XVI. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa da Moeda.
Álvares, Manuel
1
1572Emmanvelis Alvari è Societate Iesv de institvtione grammatica libri tres. Olyssippone: Excudebat Ioannes Barrerius Typographus Regius. [Variant reading: Taxada cada Arte a Oyto Vintẽs em papel.]
Álvares, Manuel
15727Oct., Lisbon, – Letter of Manuel Álvares to the Superior General Jerónimo Nadal, sending twelve copies of his grammar. Archivum Romanum Societatis Iesu, Lusitania 65, Epist. Lusit (1572–1573), fols. 25r, 26r, 27r
.
Álvares, Manuel
1
1573aEmmanvelis Alvari è Societate Iesv de institvtione grammatica libri tres. Olyssippone: Excudebat Ioannes Barrerius Typographus Regius.
Álvares, Manuel
15733March, Évora, – Letter of Manuel Álvares to the Superior General Juan de Polanco, asking for his substitution as rector of the Évora College. Archivum Romanum Societatis Iesu, Lusitania 65, Epist. Lusit (1572–1573), fols. 140r–140v, 141v
.
Álvares, Manuel
1573bDe constrvctione octo partivm orationis liber: Emanuelis Aluari Lusitani è societate Iesv, Cum explicationibus auctoris eiusdem. Hispali: Apud Alfonsum Scribanum via Serpentina.
Álvares, Manuel
1579Emmanvelis Alvari è Societate Iesv de institvtione grammatica libri tres. Caesaravgvstae: Excudebat Ioannes Alteraque.
Álvares, Manuel
1588Emmanvelis Alvari è Societate Iesv, de institvtione grammatica libri tres: Qvorvm secvndvs nvper est ad Veterum fere Grammaticorum rationem reuocatus, Orthographiæ Aldi Manvcii, Paulli F. Aldi N. Compendiolum. Adiunximus præterea Alphabetum Græcum, & Hebraum. Venetiis: Andreas Muschius Excudebat.
Álvares, Manuel
1594aEmmanvelis Alvari e Societate Iesv de institvtione grammatica libri tres: Coniugationibus accessit interpretatio Iapponica. Amakusa: In Collegio Amacvsensi Societatis Iesv.
Álvares, Manuel
1594bEmmanvelis Alvari, è Societate Iesv: De Institvtione Grammatica Libri Tres, Ad commodiorem rationem, clariorémque reuocati: additis Scholijs, & Prosodia carmine illigata. Ex Romano exemplari accuratè recogniti, & copioso Indice locupletati. Lvgdvni: In Officina Hvg. a Porta, apud Fratres de Gabiano.
Álvares, Manuel & António Velez
1599Emmanvelis Alvari, e Societate Iesv: de institvtione grammatica libri tres, Antonii Vellesii, ex eadem Societate Iesv in eborensi academia præfecti stvdiorvm opera, Aucti, & illustrati. Eborae: Excudebat Emmánuel de Lyra Typographus.
Álvares, Manuel & António Velez
1608Emmanvelis Alvari, e’ Societate Iesv: de institvtione grammatica libri tres, Antonii Vellesii, Amiensis ex eadem Societate Iesv in eborensi academia præfecti stvdiorvm opera, Aucti, & illustrati. Eborae: Excudebat Emmanuel de Lyra Vniuersitatis Typogr.
Álvares, Manuel
1974Gramática Latina: Fac-símile da edição de 1572. Com introdução do Dr. J[osé] Pereira da Costa. Funchal: Junta Geral do Distrito Autónomo do Funchal.
Assunção, Carlos C. & Masayuki Toyoshima
2012Emmanuelis Aluari e Societate Iesu de Institutione Grammatica Libri Tres: Coniugationibus accessit interpretatio Iapponica, In collegio Amacusensi Societatis Iesu cum facultate superiorum, Anno MDXCIIII. Edition and introduction. Tokyo: Yagi Bookstore.
Backer, Augustin de, Aloys de Backer & Carlos Sommervogel
, comps 1890–1916Bibliothèque de la Compagnie de Jésus: Première Partie: Bibliographie. 91 vols. Bruxelles; Paris: Oscar Schepens; Alphonse Picard. (CD-ROM ed., Paris: LACF Éditions. 9-782-354-9800-2-3 2011.)
Gehl, Paul F.
2003 “Religion and Politics in the Market for Books: The Jesuits and their rivals”. The Papers of the Bibliographical Society of America 97:4.435–460.
Gómez Gómez, Juan María
2002 “Emmanvelis Alvari e Societate Iesv De Institvtione Grammatica liber secvndus: De octo partivm orationis constrvctione”. Estudio, edición crítica, traducción, notas e índices, tesis doctoral. Cáceres: Universidad de Extremadura ([URL]). Last accessed: 14 Januar 2015.
Iken, Sebastião
2002 “Index totius artis (1599–1755): algumas reflexões sobre o índice lexicográfico latino-português da gramática de Manuel Álvares, elaborado por António Velez”. Estudos de história da gramaticografia e lexicografia portuguesas ed. by Rolf Kemmler, Barbara Schäfer-Prieß & Axel Schönberger (= Beihefte zu Lusorama, 1. Reihe, 9. Band), 53–83. Frankfurt am Main: Domus Editoria Europaea.
Kemmler, Rolf
2012 “La participación personal del gramático Manuel Álvares en la difusión de los De institutione grammatica libri tres en España”. Historiografía lingüística: Líneas actuales de investigación ed. by Elena Battaner Moro, Vicente Calvo Fernández & Peña Palma, vol. II1, 512–524. Münster: Nodus.
Kemmler, Rolf
2013a “Para uma melhor compreensão da história da gramática em Portugal: A gramaticografia portuguesa à luz da gramaticografia impressa latino-portuguesa nos séculos XV a XIX”. Veredas: Revista da Associação Internacional de Lusitanistas 191.145–176.
Kemmler, Rolf
2013b “De institvtione grammatica libri tres (Lisboa, 1573): A edição princeps da ars minor de Manuel Álvares”. Revista Portuguesa de Humanidades: Estudos Linguísticos 17:1.43–58.
LUSODAT (s. d.)
Padre Manuel Álvares – Gramática – edições completas ou parciais”. ([URL]). Last accessed: 9 January 2015.
Ponce de León Romeo, Rogelio
2000 “Las propuestas metodológicas para la enseñanza del latín en las escuelas portuguesas de la Compañía de Jesús a mediados del siglo XVI”. Cuadernos de Filología Clásica: Estudios latinos 191.233–257.
Ponce de León Romeo, Rogelio
2002 “Aproximación a la obra de Manuel Álvares: edición crítica de sus De institutione grammatica libri tres”. Tesis PhD. Madrid: Universidad Complutense. ([URL]). Last accessed: 14 January 2015.
Ponce de León Romeo, Rogelio
2003 “La difusión de las artes gramaticales latino-portuguesas en España (siglos XVI–XVII)”. Península: Revista de Estudos Ibéricos 0 [sic].119–145.
Ponce de León Romeo, Rogelio
2007 “El Álvarez trasladado: el romance en las ediciones quinientistas portuguesas, castellanas y catalanas de los De institutione grammatica libri tres (Lisboa 1572) de Manuel Álvares S.I.”. Actas del VI Congreso de Lingüística General (Santiago de Compostela, 3–7 de mayo de 2004) ed. by Milagros Fernández Pérez. 2975–2985. Madrid: Arco / Libros.
Ponce de León Romeo, Rogelio
2015 “Os verbos impessoais na gramaticografia latino-portuguesa (1497–1552)”. Lusofone SprachWissenschaftsGeschichte II ed. by Rolf Kemmler, Barbara Schäfer-Prieß & Roger Schöntag (= Lusitanistische Sprachwissenschaft, 3), 201–221. Tübingen: Calepinus Verlag.
Rodrigues, Francisco
1939História da Companhia de Jesus na Assistência de Portugal: Tomo segundo, Acção crescente da Província Portuguesa, volume II, Nas Letras – Na Côrte – Alémmar. Porto: Livraria Apostolado da Imprensa.
Schönberger, Axel
2008Die Ars minor des Aelius Donatus: Lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung einer antiken Elementargrammatik aus dem 4. Jahrhundert. (= Biblioteca Romanica et Latina, 6.) Frankfurt am Main: Valentia.
Schönberger, Axel
2009Die Ars maior des Aelius Donatus: Lateinischer Text und kommentierte deutsche Übersetzung einer antiken Lateingrammatik des 4. Jahrhunderts für den fortgeschrittenen Anfängerunterricht. (= Biblioteca Romanica et Latina, 7.) Frankfurt am Main: Valentia.
Springhetti, Emilio
1961/1962 “Storia e fortuna della Gramatica di Emmanuele Alvares, S. J”. Humanitas 13/141.283–304.
Torres, Amadeu
1998 “Humanismo inaciano e artes de Gramática: Manuel Álvares entre a ratio e o usus”. Gramática e Linguística: Ensaios e outros estudos. Ed. by Amadeu Torres, 84–102. Braga: Universidade Católica Portuguesa, Faculdade de Filosofia – Instituto de Letras e Ciências Humanas, Centro de Estudos Linguísticos.
Verdelho, Telmo
1995As Origens da Gramaticografia e da Lexicografia Latino-Portuguesas. (= Linguística, 18.) Aveiro: Instituto Nacional de Investigação Científica.
Cited by
Cited by 4 other publications
Fernandes, Gonçalo
2019. Contributions of Cunha Rivara (1809–1879) to the Development of Konkani. Journal of Portuguese Linguistics 18
Kemmler, Rolf
2023. A Jesuit grammar in the Anglican London of King James II: The first English edition of Manuel Álvares’ Latin grammar (1686–1687). Language & History 66:1 ► pp. 33 ff.
2018. Um 'Cartapácio' na "Gazeta de Lisboa Occidental". A "Arte Explicada" (1729-1734) de João de Morais Madureira Feijó (1688-1741). Diacrítica 32:1 ► pp. 209 ff.
This list is based on CrossRef data as of 30 march 2024. Please note that it may not be complete. Sources presented here have been supplied by the respective publishers.
Any errors therein should be reported to them.